Эдийн засаг

Мөнгөний бодлогын тушааг суллахад хямрал болно Эдийн засгийн хүндрэлийг өрхүүд мэдэрч эхлэх нь. Хамгийн хүнд үе өнгөрөх нь бүү хэл өмнө маань хүлээж байна. УИХ дахь МАН-ын бүлэг хуралдаж “Ипотекийн зээлийн эргэн төлөлтийг хойшлуулахгүй” байх шийдвэр гаргалаа. УИХ-ын гишүүн, УИХ дахь МАН-ын бүлгийн дарга Д.Тогтохсүрэнгийн энэ мэдэгдэл Монголбанкны хараат бус байдал хэр жижгэрч, Монгол Улсын мөнгөний бодлого намын бодлого болон хувирсныг илтгэсэн мэдэгдэл болсон юм. Энэ нөхцөлд “Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2023 онд баримтлах үндсэн чиглэл”-ийг батлуулсан нь Төв банк энэ улсад хийх ажилтай юм шүү гэж харагдах оролдлого шиг л байна. Ипотекийн зээлийг хэрхэхээ шийдэж чадалгүй мөнгөний бодлого боловсруулна гэдэг бол хамгийн бодлогогүй үйлдэл байх. Монголд л хүлээн зөвшөөрөхөөс аргагүй болчихоод байгаа болохоос биш байж боломгүй үйлдэл билээ.

ТӨСВӨӨС ТОГТОЖ ХАРАХ ӨӨРЧЛӨЛТҮҮД Ирэх оны төсвийн төлөвлөгөөнд гадаад орчны таагүй байдал аргагүй сүүдэр тусгалаа. Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт татарсан, экспортын үүд нь “Тэг ковид” хорионд үе үе өртөж, өндөр инфляцын шуурганд цохиулж буй Монгол Улс ирэх оны төсвөөр “Шинэ сэргэлтийн бодлого”-оо дэмжих оролдлого хийв.

Монгол Улс “Чингис” бондын 1.5 тэрбум ам.долларын өрийг бүрэн төлж барагдуулж байна Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ мэдээлэл хийлээ. Өнөөдөр Монгол Улсын Ерөнхий сайдын хувьд Сангийн сайдад “Чингис” бондын өрийн үлдэгдэл төлбөр болох 136 сая ам.долларын гүйлгээг шилжүүлэх эрх олгосон захирамжид гарын үсэг зурсан байна. Монгол Улс “Чингис” бондын 1.5 тэрбум ам.долларын өрийг бүрэн төлж барагдуулж байна” гэж Ерөнхий сайд мэдэгдлээ. “Чингис” бондын 1.5 тэрбум ам.долларын хүүгийн төлбөрт 2012 оноос энэ оны зургадугаар сарын 5-ны хооронд нийт 542.9 сая ам.долларын төлбөрийг төлжээ. 2022 оны арванхоёрдугаар сард 3.4 сая ам.долларыг “Чингис” бондын сүүлийн хүүгийн төлбөрт төлж байна.

Монгол банк 2,6 тонн алт худалдан авчээ Монголбанк 11 дүгээр сард 2.6 тонн үнэт металл худалдан авчээ. Энэ нь өмнөх сараас 21.4%-иар, есдүгээр сараас 10.4%-иар өссөн үзүүлэлт юм. Харин оны эхнээс өссөн дүнгээр Монголбанкны үнэт металл худалдан авалт 19.9 тонн болж, 2021 оны хэмжээнд дөхөж очжээ.

Г.БАТЗОРИГ: Гашуунсухайтын төмөр замыг эдийн засгаа бүхэлд нь золиосолж барилаа Эдийн засагч, шинжээч Г.Батзоригтой сэтгүүлч Ц.Баасансүрэн ярилцлаа.

Төлбөрийн тэнцлийн хямралын гурав дахь давалгаа Төлбөрийн тэнцлийн хямралын гурав дахь давалгаа Монгол Улсыг нөмрөн ирлээ. Түүх давтагддаг гэдэг ч гурван удаа эргэдэг гэж ер сонсож байсангүй. Алдаанаасаа суралцдаггүйгээс нь үзэхэд Монголын эдийн засагчдыг “мунхаг” гэж хэлэхээс аргагүй нь. Тэдний тэргүүн эгнээнд Төв банкийг нэрлэвээс зохилтой. Учир нь төлбөрийн тэнцэл алдагдалтай гарснаас болж эдийн засаг “агааргүйдэж” муужрах түвшинд өмнө нь хоёр ч удаа хүрч байсан юм. Тэр бүрт ОУВС-гийн зээл, хөтөлбөрөөр гал намжааж, эдийн засагт валютын салхивч нээгдэж байсан билээ.

Монгол Улсын 2023 оны төсөв батлагдлаа Монгол Улсын Засгийн газраас өргөн барьсан Монгол Улсын 2023 оны төсөв, Нийгмийн даатгалын сангийн 2023 оны төсөв, Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн 2023 оны төсвийг УИХ-ын чуулганы 2022 оны арваннэгдүгээр сарын 11-ний өдрийн нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцэн баталлаа. Ирэх 2023 оны төсвийн онцлог:

Өрийн бодлогын шилжилт Өрийн менежментэд төлбөрийн тэнцэл шийдвэрлэх нөлөөтэйг засаг дуулгав. Төлбөрийн тэнцлийг харин хэрхэн зөв авч явахад Засгийн газар гол үүрэг гүйцэтгэхийг Сангийн сайд Б. Жавхлан хүлээн зөвшөөрсөн нь чухамдаа онцгой үйл явдал боллоо. Төгрөгийн ханшийн уналтад төв банкийг буруутгасаар ирсэн манай Засгийн газрын хувьд энэ удаад үүргээ ухаарсан хэрэг болж байна. Учир нь төлбөрийн тэнцэл нь төгрөгийн бусад валюттай харьцах ханшийг тодорхойлоход суурь хүчин зүйл болдог. Тэгэхээр одоо бидэнд засаг хэрхэн төлбөрийн тэнцлийг сайжруулахыг харах л үлдэж байна. Гэхдээ энэ бол маш амаргүй ажил байх болно.

Нүүрсний экспорт он гарсаар 10 сая тоннд хүрэв Энэ оны долдугаар сарын 15-21-нд авто замаар 5,981 чингэлэг, төмөр замаар 300 чингэлэг нийт оны эхнээс 10.1 сая тонн нүүрс экспортод гарчээ. Ингэснээр нүүрс экспорт өмнөх оны мөн үеийн хэмжээнд хүрчээ. Мөн хугацаанд 737.7 мянган тонн нүүрс гарсан нь өмнөх оны мөн үеэс 3.4 дахин өссөн үзүүлэлттэй байна.

"S&P" агентлаг Монголын зээлжих зэрэглэлийг “B, тогтвортой” хэвээр үлдээв "S&P" агентлаг Монгол Улсын зээлжих зэрэглэлийн үнэлгээг “B”, төлөвийг “Тогтвортой” хэвээр үлдээснээ (2022.07.21) зарлалаа. 2022 онд түүхий эдийн экспортоос хамааралтай Монгол Улсын эдийн засаг 2.5%-иар өснө гэж таамаглав. Ирэх 2-3 жилийн эдийн засгийн өсөлтийн төлөв нь уул уурхайн салбар дахь гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын нөлөөгөөр эерэг үргэлжилнэ. Цаашид 2025 он хүртэл ДНБ-ий бодит өсөлтийг жилд дунджаар 6.4% болно гэж таамаглав.

Нүүрсний экспорт 9.4 сая тоннд хүрлээ Улсын хэмжээнд долдугаар сарын 8-14-нд авто замаар 5,323 чингэлэг, төмөр замаар 195 чингэлэг нийт оны эхнээс 9.38 сая орчим тонн нүүрс экспортод гарсан тухай Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн яам мэдээллээ. Долдугаар сарын 8-14-нд 656.8 мянган тонн нүүрс гарсан нь өмнөх оны мөн үеэс 8.76 дахин өссөн үзүүлэлттэй байна.

Экспорт өмнөх оны мөн үеэс 29.9%-иар өслөө Үндэсний Статистикийн Хорооноос 2022 оны эхний хагас жилийн эдийн засгийн үзүүлэлтийг танилцууллаа. Монгол Улс 2022 оны эхний хагас жилд нийт 145 улстай худалдаа хийж, гадаад худалдааны нийт бараа эргэлт 9.3 тэрбум ам. доллар, үүнээс экспорт 5.3 ам. доллар, импорт 3.9 тэрбум ам. доллар байна.

Дизель түлшний импортын үнэ тонн тутамдаа 65 доллараар нэмэгджээ Энэ оны эхний хагасын байдлаар манай улсын газрын тосны бүтээгдэхүүний импорт 865 мянган тоннд хүрч, өмнөх оны мөн үеийнхээс 3.6%-иар өссөн тухай Гаалийн ерөнхий газар мэдээллээ. Нефтийн бүтээгдэхүүний импортын үнийн дүн мөн хугацаанд 67%-иар өсч 766 сая ам.долларт хүрчээ.

Нүүрсний экспорт зургадугаар сард 2.36 сая тоннд хүрч, 261%-иар өсөв Нүүрсний экспорт оны эхний хагаст 8.08 сая тоннд хүрч, орлогын дүн нь 2.35 тэрбум ам.доллартай тэнцсэн байна. Энэ нь өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад жингээр 13%-иар буурсан бол үнийн дүнгээр даруй 131%-иар өссөнийг илтгэнэ. Сарын дүнгээр авч үзвэл өнгөрсөн зургадугаар сард нүүрсний экспортын биет жин 2.36 сая тоннд хүрсэн нь өмнөх оны мөн үеийнхээс 261%, өмнөх тавдугаар сарынхаас 22%-иар тус тус дээшилжээ. Тодруулбал зургадугаар сард нүүрсний экспорт 2021 оны нэгдүгээр сараас хойших хамгийн өндөр түвшинд очлоо.

Төв банк зургадугаар сард 1.9 тонн үнэт метал худалдан авав Монголбанк 2022 оны зургадугаар сард 1,962.6 кг үнэт метал, оны эхнээс өссөн дүнгээр 7.9 тонн үнэт метал худалдан аваад байна. Энэ нь өмнөх оны мөн үетэй харьцуулбал 16%-иар буурсан үзүүлэлт юм.

Нүүрсний экспорт оны эхний хагаст 8.1 сая тоннд хүрэв Улсын хэмжээнд зургадугаар сарын 24-30-нд авто замаар 5,138 чингэлэг, төмөр замаар 450 чингэлэг нийт оны эхнээс 8,064.7 мянган тонн нүүрс экспортод гарчээ. Харин өнгөрсөн долоо хоногт 619.3 мянган тонн нүүрс гарсан нь өмнөх оны мөн үеэс 3.6 дахин өссөн үзүүлэлттэй байна.

Төлбөрийн тэнцэл, урсгал дансны хос алдагдал нь өр зузаарах үндсэн шалтгаан болж байна Урсгал тэнцлийн алдагдал сүүлийн 10 жилийн дунджаар дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 19.5%-тай тэнцэж байгаа нь гадаад өр нэмэгдэхэд нөлөөлж буй гол хүчин зүйл болжээ. Нөгөө талаар эдийн засгийн өсөлт хүртээмжгүй байгаагаас ядуурал дорвитой буурахгүй байгаа юм. Хэдийгээр манай улс сүүлийн 14 жилийн хугацаанд гадаад худалдааны нийт 4.7 тэрбум ам.долларын ашигтай байсан боловч урсгал дансны үйлчилгээний тэнцлээр -15.5 тэрбум, анхдагч орлогын тэнцлээр -14.9 тэрбум ам.долларын алдагдалтай гарсан нь нийт урсгал данс 28.1 тэрбум ам.долларын алдагдалтай гарахад хүргэсэн байна.

Нүүрсний экспорт 7.44 сая тоннд хүрэв Зургаадугаар сарын 17-23-нд авто замаар 4,879 чингэлэг, төмөр замаар 300 чингэлэг нийт оны эхнээс 7,445.3 мянган тонн нүүрс экспортод гарсан нь өнгөрсөн оны мөн үеэс 21.3%-иар буурсан үзүүлэлттэй байгаа юм. Гэвч өнгөрсөн долоо хоногт 583.2 мянган тонн экспортолсон нь өмнөх оны мөн үеэс 300.2%-иар өссөн үзүүлэлттэй байна.

Ашигт малтмалын салбараас улсын төсөвт 1.5 орчим их наяд төгрөг төвлөрүүлэв Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн орлого 2022 оны эхний таван сарын байдлаар 6.51 их наяд төгрөг болж, өнгөрсөн оны мөн үеэс 661.3 тэрбум төгрөг буюу 11.3%-иар өсөв. Үүнд Эрдэс баялгийн салбараас төсөвт төвлөрүүлсэн орлого 1.46 тэрбум төгрөгтэй тэнцсэн байна. Тодруулбал эрдэс баялгийн салбарын орлого төвлөрүүлэлт улсын нийт төсвийн орлогын 22.5%-ийг бүрдүүлсэн байна.

Төв банк бодлогын хүүг нэг хувиар өсгөж 10% болгов Монголбанкны Мөнгөний бодлогын хорооны 2022 оны зургадугаар сарын 20, 22-ны ээлжит хурлаар эдийн засаг, банк, санхүүгийн зах зээлийн өнөөгийн байдал, гадаад, дотоод орчны төлөв, эрсдэлийг харгалзан бодлогын хүүг нэг нэгж хувиар нэмэгдүүлж, 10%-д хүргэх шийдвэрийг гаргалаа. Гадаад хүчин зүйлс, геополитикийн сөрөг нөлөө үргэлжилж байгаагаас инфляцын хүлээлт нэмэгдэх, хилийн хязгаарлалтаас шалтгаалан нүүрсний экспорт буурч, гадаад зах зээл дээрх үнийн өсөлттэй холбоотойгоор импорт нэмэгдэж, улмаар төлбөрийн тэнцлийн алдагдал өсөж байна. Иймд Мөнгөний бодлогын хороо инфляцын хүлээлтийг дунд хугацаанд тогтворжуулах, эдийн засгийн гадаад, дотоод тэнцвэрийг зохистой түвшинд хангах, гадаад суурь хүү өсөж буй орчинд төгрөгийн харьцангуй өгөөжийг хадгалах зорилгоор бодлогын хүүг өсгөх шийдвэрийг гаргав.