AmCham-ийн уулзалтад “Монголын эрдэс баялгийн дилемма”-ыг хэлэлцлээ

О. Дөлгөөн

Америкийн Худалдааны Танхим (AmCham Mongolia) зуны завсарлагааны дараах сар бүрийн уулзалтаа өнөөдөр /2025.08.21/ “Монголын эрдэс баялгийн дилемма” сэдвийн хүрээнд зохион байгууллаа. Уг уулзалтын гол илтгэгчээр Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн сайд Г.Дамдинням оролцож, салбарын өнөөгийн нөхцөл байдал, тулгамдсан асуудал болон цаашдын зорилтын талаар байр сууриа хуваалцав.

Сайд Г.Дамдинням илтгэлийнхээ эхэнд Монголын эдийн засгийн уул уурхайн салбараас хэт хамааралтай байдлыг онцоллоо. Тэрээр “Манай улсын ДНБ-ий 36 хувийг дангаараа уул уурхайн салбар бүрдүүлдэг. ДНБ-ий 8-аас дээш хувийг нэг салбараас бүрдүүлдэг улс эдийн засгийн хувьд хэт хамааралтай гэж үздэг. Харьцуулбал, Канад улсын уул уурхайн нөөцийн боломж Монголтой ойролцоо боловч тус улсын ДНБ-д уул уурхай 6–7 хувийг эзэлдэг байна. Энэ нь Монголын эдийн засгийн эмзэг байдлын нэг илрэл” хэмээв.

Салбарын өмнө тулгарч буй хэд хэдэн асуудал бий. Юуны өмнө уул уурхайн салбар өөрийгөө олон нийтэд зөвөөр таниулах, нийгмийн итгэлийг нэмэгдүүлэх шаардлагатай. Түүнчлэн АҮЭБЯ эдийн засагт хамгийн их хувь нэмэр оруулдаг хэрнээ 16 яамны дунд хамгийн бага төсөвтэй байгаа нь салбарын бодит байдал, үр өгөөжийн харьцааны зөрүүг харуулж байна.

Хөрөнгө оруулалтын орчны хувьд Оюу толгой, PetroChina зэрэг томоохон төслийн маргааныг шийдвэрлэхгүйгээр шинэ хөрөнгө оруулалт татах боломж хязгаарлагдмал байсаар байна. Мөн геологийн хайгуулын сул дорой байдал ч нэгэн чухал сорилт болж буй. Ашиглалтын үйл ажиллагаа хайгуулынхаас хоёр дахин их хэмжээнд хүрээд буй нь шинээр Оюу толгой, Тавантолгой шиг томоохон төслүүдийг бий болгох боломжийг хааж болзошгүй.

Гол төслүүд ба бодлого

Сайд Дамдинням дараах гол төслүүд болон бодлогын чиглэлийг танилцууллаа. Үүнд:

• Газрын тос боловсруулах үйлдвэр: Монголын шатахууны импортын хараат байдлыг бууруулах чухал төсөл хэмээв.

• Зэс хайлуулах үйлдвэр: Жилд 750 мянган тонн зэс хайлуулах хүчин чадал бүхий төслийн дэд бүтэц бүрэн дуусч байгаа бөгөөд ойрын хугацаанд олон улсын тендер зарлаж, гурван жилийн дотор ашиглалтад оруулах зорилт тавьжээ.

• Төмөрлөгийн цогцолбор: Хүнд үйлдвэрийн хөгжлийг тодорхойлох томоохон төсөл гэж тодотгов.

• “Алт-3” аян: Хайгуул, судалгаа, лицензийн олголтыг нэмэгдүүлэх зорилготой.

Мөн уулзалтаар 08 дугаар сарын 20-ны өдрийн засгийн газрын хуралдааны шийдвэрийг танилцуулсан юм. Тухайлбал, Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр (АМНАТ)-ийг тооцох аргачлалд өөрчлөлт оруулж, биржийн бодит үнээр тооцдог болсон нь ашигт малтмалын бирж, ААН-үүдэд бодит дэмжлэг болно гэж үзэж байна.

Цаашид Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулахдаа бүх эрдэс баялгийг нэг бодлогоор бус, алт, нүүрс, зэс, газрын тос зэрэгт тус тусын бодлого боловсруулах шаардлагатайг онцоллоо.

Уулзалтын дараа оролцогчид сонирхсон асуултаа тавьж, санал бодлоо солилцов. “Монголын эрдэс баялгийн дилемма” сэдвээр өрнөсөн энэ хэлэлцүүлэг нь салбарын хэтийн төлөв, шийдвэрлэх шаардлагатай бодит асуудлыг ил тод ярилцах талбар болж өглөө.